Un curto paseo polo pensamento de Gadamer e Chomsky (1)

(Primeira Parte)
Son, ambos, filósofos: Avram Noam Chomsky, xudeu, nacionalizado en E.U., lingüista e con marcadas afeccións políticas; e Hans-Georg Gadamer, alemán, entregado á a hermenéutica. Chomsky naceu no 1.928, e Gadamer no 1.900. Tal vez esta pequena diferenza de anos lle permita ao norteamericano seguir algún ocasional paralelismo co alemán, que, modestamente, intentarei documentar.

Gadamer morreu no 2.002, en Heildelberg, en cuxa universidade foi profesor emérito. Era experto nos diálogos platónicos e no pensamento de Hegel, e consolidou a súa fama internacional coa obra VERDAD Y MÉTODO (1.961). Precisamente nunha librería nesta cidade, comprei eu a obra á que vou facer referencia, titulada DER ANFANG DES WISSENS (O comezo do coñecemento), a un libreiro que falaba o castelán moi ben, e que había practicado -dixo- en nove peregrinacións a Santiago de Compostela. É na miña opinión, moi denso, cunha terminoloxía filosófica que non se encontra nos dicionarios habituais, e tampouco nun de termos filosóficos que utilizo, "Philosophisches Wörterbuch", Kröner, 1.969. Isto obrígame a ofrecerlles as citas en alemán, coa miña tradución, sen dúbida, moi mellorable.

Na páxina 151 confirma o comentario de que o filosofar alemán ten unha certa manía pola filosofía grega (Man hat geradezu von der Gräkomanie des deutschen Philosophirens gesprochen), e engade que non parece que isto se poda atribuír só, nin a Heidegger, nin a Escola de Marburgo, do neokantismo, porque neste recurso ao pensamento grego tamén está o Idealismo, con Fichte, Schelling e Hegel, inspirados por Kant. É que os gregos abriron as portas a moderna civilización, que situou a Europa nun marco diferencial, debido a creación da ciencia, cos territorios asiáticos, cunha gran cultura hierática, e impulsaron "o desexo de coñecer" (Wissenwollens).

Nesta obra trata Gadamer os fundamentos filosóficos naturais do coñecemento, pero concedéndolle prioridade ao método hermenéutico. Con esta matización, dinos que o que nosoutros chamamos "corpo" non é totalmente certa a RES EXTENSA como determinación cartesiana do "corpus". (Was wir "Leib" nennen, ist ganz gewiss nicht RES EXTENSA der cartesianischen Bestimmung des CORPUS, páx.154). A maneira da aparencia do corpo non é pura extensión matemática. (Die Erscheinungsweise des Leibes ist nicht blosse Ausgedehntheit, páx. 155).

Tamén a vinculación deste filósofo á linguaxe é de tal importancia que considera que todo o que pode expresarse é comprensible, e, seguramente por isto, ocúpase de xustificar na poesía a capacidade de desvelar o oculto, o que en Heidegger, a quen fai amplas referencias, ven a ser función da verdade. E a razón é histórica, é dicir, sitúase dentro da historia, e neste contexto non está libre de PREXUÍZOS, que constitúen a orientación previa de toda a nosa experiencia e anticipan a nosa apertura ao mundo.

Como nos di o Dr. D. Marcelino Agís, ao que fixemos referencia noutras colaboracións, e gran especialista en Hermenéutica, Gadamer trata a experiencia hermenéutica na estética, na historia e na linguaxe. E no pensamento de Gadamer, a comprensión aparece unida a "lingüisticidade": Todo é linguaxe, porque o ser que pode ser comprendido é linguaxe. E tamén a tradición é unha condición positiva da comprensión, posto que para comprender hai que interesarse polo tema tal como ven presentado pola tradición.

En canto a liberdade (Freiheit) do home, partindo de Kant, considéraa un FACTUM da razón (Freiheit ist das Faktum der Vernunft), non da natureza (Freiheit ist kein Faktum in der Natur...). Algo que debemos pensar, porque se non estamos libres para pensalo, non podemos entendelo.(...,etwas, was wir denken müssen, weil wir uns, ohne uns als frei zu denken, überhaupt nicht mehr verstehen können ..., páx. 156). É que a comprensión non pertence só ao científico, senón á experiencia humana do mundo, pois máis aló da ciencia existen unha serie de verdades moi necesarias para a comprensión do mundo, aínda que isto leva consigo a incorporación, no proceso hermenéutico, dos prexuízos (Vorurteils), que, como deixamos dito, constitúen a orientación previa a toda a nosa experiencia. E, polo tanto, teñen un papel na comprensión.

Despois de valorar a liberdade como un dos máis grandes legados do pensamento grego ao noso pensamento (...eines der grossen Gesandte) introduce Gadamer aquí o tema da AMIZADE, "PHILIA" (ich meine das Thema der Freundschaft, der "philia", páx. 157). E di que é un termo que, para nosoutros, acadou un tan estreito ton conceptual que temos que ensanchar para saber o que, ademais, se pensa en realidade. Pero, quizais é suficiente recordar a famosa expresión pitagórica: "entre amigos é todo común" (Zwischen Freunden ist alles gemeinsam, páx. 157). A amizade na reflexión filosófica é un título para a SOLIDAREIDADE (Freundschaft ist in der philosophischen Reflexione ein Titel für SOLIDARITÄT, páx. 157). Pero, si no me equivoco, considera a solidariedade como una forma da experiencia mundial e da realidade social, que non se fan, non se planean por facerse, con algo "obxectivante" e que pode provocarse por institucións artificiais.

Outra referencia é a da consciencia de si mesmo, a "autoconciencia" (Selbstbewusstsein). Aquí pensa o filósofo no papel (Rolle) que xoga a "autoconciencia", que sitúa como un verdadeiro pivote, centro de rotacións do pensamento moderno, e en posesión da primacía metódica. É que o coñecemento metódico é para nosoutros -dinos Gadamer- un asegurado de si mesmo.

Interésannos estas ideas recollidas da obra citada de Gadamer, sobre todo porque a ortodoxia da hermenéutica son as respostas aos problemas prácticos, como lemos nas obras de Agís, e as reflexións do filósofo norteamericano, Noam Chomsky, ao que vamos a facer alusión a continuación, ocupan unha boa leira no seu traballo, e, con toda modestia, intentarei ata onde penso que aproveitou os 28 anos que o excedía en vellez o hermenéutico alemán.