Xa cambiou a visión do que somos?

Lembren que nun artigo anterior ocupámonos do cambio do papel de mascotas. E aínda que o presentamos como unha tendencia, talvez non teña o arraigo das tendencias xeradas ao través da historia da Humanidade; pero esta da visión do que somos, quedou selada historicamente, porque o noso carácter de interacción co mundo, do que somos esenciais informadores (e, incluso, como di un filósofo español, J. Conill, "organismos informativos"), fai que compartamos o entorno da introdución de decisivos parámetros vinculados a revolución dixital.
As noticias acerca dos avances tecnolóxicos adoitan ser insospeitadas, sorprendentes e, aínda que certas, a súa vacilante credibilidade acompáñaas: É unha proba de que xa non nos sentimos ser como éramos. Cando menos, custa esforzo crer que somos capaces de crear unha nova mente "transhumana" A PARTIR DO CEREBRO DIXITAL, que nos descoloca. Con iso e todo, o que verdadeiramente se nos presenta como importante (importantísimo!) ven a ser como queda a percepción da nosa natureza a partir disto, sobre todo se queremos MANTER A SALVO O VALOR DA DIGNIDADE. Os meus límites en canto á capacidade, e o bo uso da mesma, obríganme a ter da man a Ortega, Zubiri e Laín Entralgo, sen descoidar os comentarios pertinentes de Conill. Vostedes dirán, "aos de sempre"; pero permítanme crer que son os máis inmediatos que insinuaron algunha certeza desta nosa época, da que tamén se fai un documentadísimo eco Marcelino Agís, incorporándose ás correntes hermenéuticas con indiscutible autoridade.
Empecemos partindo de que na "tecnociencia" o "noético" (o relativo a nosa visión intelectual) e o "poiético" (do grego "poíesis"= acción, creación), como máis ou menos dirían os estudoso desta temática, están radicalmente unidos, posto que non só se trata de representar a realidade, senón tamén creala, intervir nela. Tamén nos din eses estudosos que somos creadores como homes "poiéticos" (homo poieticus), porque xa non estamos satisfeitos co que nos ofrece a natureza, e tamén é evidente que tampouco nos basta o que ofrece a historia, a tradición. Así que agora dedicámonos a CREAR O MUNDO. Xustamente por isto xa tampouco somos un mero "homo faber", un explotador do que nos ofrece a natureza, nin un "homo oeconomicus", consumidor e distribuidor de riquezas, como nos din eses intelectuais aos que eu acudo. Agora nosoutros somos uns afeccionados a crear artefactos no que chaman CYBERESPACIO, explicado nun artigo anterior. (Cyberespazo - ciberespazo = "Entorno dixital interconectado. É un tipo de mundo virtual popularizado co auxe de Internet" (Wikipedia).
Sen entrar no fondo disto -ou dito coloquialmente- para non someterse ás esixencias dun rigor talvez con ansias de lucir a documentación, a argumentación de que o home fai todo isto para non someterse as súas deficiencias, non me permito renunciar, modestamente, a preguntar se este home do noso tempo perdeu o sentido da ridiculez, intentando responder ás naturais incapacidades no campo da realidade (real), e pretendendo cubrirse de gloria no das virtualidades, posto que, non recoñecer as súas consecuencias, e actuar entregándose a elas sen límites, equivale a abrir as portas ao perigo de desvalorizar a dignidade da persoa humana, entregándose á artificialidade dunha intelixencia allea a súa e extremando as aplicacións das súas achegas, con mecanización algorítmica, "neurolóxica". Máis aínda, dísenos que algúns "neurocientíficos" quixeron facer metafísica, intentando explicar o "sentido da vida" e o da "dignidade humana" desde as súas posturas científicas, aínda que estas, conceptualmente, estean lonxe de poder ser utilizadas con pretensións de alcance metafísico.
Neste sentido que acabo de explicar, é evidente que a "neurociencia" non pode converterse en metafísica, como se deduce do feito de que o intento de converter os xenes en entes metafísicos, dicindo que "somos os nosos xenes", e incluso considerando o xenoma como a alma, fixo soar as sirenas da incomprensión. E, como nos di Conill, no caso do cerebro chegou a afirmarse que quen o comprende penetra no noso eu, aínda que hoxe o "esencialismo genómico" parece estar substituído polo "esencialismo neuronal": todo un xogo de estrañas pretensións reducionistas!!.
Visto isto, o citado Conill opta por empregar unha naturalización como produto hermenéutico, partindo das dúas interpretacións, a neurolóxica e a psicosocial, e tendo en conta que aos mesmos termos "neurobiolóxicos" pode facérselles unha interpretación psicosocial humanística, que o leva a considerar á natureza como un produto hermenéutico; e, xustamente, partindo disto, propón unha interpretación "biohermenéutica", creando así un marco apropiado para interpretar o que significa a natureza humana.
É que estamos nunha situación que nos esixe a clarificación de que o ser humano debe ser concibido como persoa, non como un trouzo da natureza. Non basta dicir que é unha cousa máis, senón que tamén hai que dicir QUEN É o que é esa cousa, e para iso é mester contar coa interioridade dese ser: Hai que superar os conceptos da metafísica grega ("physis" e "ousía", natureza e esencia, respectivamente), e, con Kant, hai que "desnaturalizar" a conciencia, colocando o EU HUMANO na transcendencia da natureza; pero articulando a dimensión natural e persoal, posto que somos, á vez, persoa e natura (Zubiri, Laín).
Non obstante, existen autores que dubidan da "transcendencia", incluso da heideggeriana da existencia humana, o que nos aconsella volver a desembarcar no pensamento zubiriano, onde encontramos a precisión de que a individualidade, a intimidade, a suficiencia e a interioridade corresponden á corporeidade; pois, aínda que o ser humano forma parte do mundo das cousas, ten unha maneira peculiar de facelo, EXISTE PARA SI MESMO, por iso é persoa, na que se ENCARNA o seu corpo, que non procede conceptualo como mera cousa física, posto que, como elemento constitutivo da realidade da persoa, debe ser sometido a un proceso hermenéutico. Precisamente, esta concepción impide que a explicación do home e da muller caia no reducionismo natural. E creo que se evita primar o acceso a TODA A REALIDADE, con bendición epistemolóxica, a unha sola vía.
Vexamos logo como actúa a hermenéutica xenerativa desde o corpo. Conill volve aquí a acudir a Nietzsche, que parte do FACTICIDADE do corpo (Leib, en alemán). Este recurso está xustificado, xa que é nel onde actúan as interpretacións e as vivencias, na SÚA REALIDADE DE FEITO, no mundo de símbolos, que está enraizado na corporalidade. Así pois, é indiscutible a necesidade de coñecer esta, e moito máis se reflexionamos como evolucionou a natureza humana, facendo de nosoutros un animal dotado de razón na nosa vida (Vernunft im Leben). Isto obríganos a non esquecer que todas as creacións vitais xorden no propio organismo corporal, interpretando o mundo fisiolóxico ata a VONTADE DE PODER, da que parten todas as valoracións e interpretacións. Enténdese, desta maneira, que hai no noso corpo unha actividade intelixente de carácter "prelóxico" que crea formas e ritmos, impón esquemas e poetiza. E engade J. Conill que esta hermenéutica xenealóxica aparece considerada en Laín Entralgo, inspirado por Ortega e Zubiri.
Teñamos tamén presente que entre o animal e o ser humano non hai nos seus respectivos actos DISXUNCIÓN, senón DIFERENZA. É que neste último os actos envolven non só o vexetativo e o sensitivo, senón o intelectivo e o volitivo. En todo caso, nosoutros, sen a natureza, seríamos goros; pero con ela sola careceriamos do carácter de persoa. Entendamos por natureza a maneira de ser realidade como DE NOSO (Zubiri), porque somos unha ESENCIA ABERTA, que non só se pertence a si mesma, senón que posúe o seu propio e formal carácter de realidade. Aquí tamén Zubiri nos di que vivir é posuír como acto primeiro un modo de ser que constitúe a persoa, e que a "esencia aberta" é PERSONEIDADE, que ven a ser aquilo no que a persoa CONSISTE: A "personeidade" é sempre a mesma, o que varía é a PERSONALIDADE, configurada no proceso histórico do noso decurso vital, no que xorden as visións do que somos, que nos permiten percibir os cambios. Cabe aclarar que do que realmente somos, forma parte, non só o xenoma e o cerebro, senón tamén a vida biográfica (a relativa ás experiencias culturais). E todo isto en interacción, definida como resultado do proceso "biohermenéutico".